انجمن ترویج حفاظت و مدیریت پایدار حیات وحش در سیزدهم آبان سال 1403 همایشی با عنوان «درس آموخته‌های حفاظت مشارکتی» با هدف اشاعه فرهنگ و رویکرد حفاظت مشارکتی، با ارائه دستاوردها و تجارب حفاظتگران بخش دولتی، خصوصی و جوامع محلی و آشنایی با مدل‌های مختلف حفاظت، با حمایت و مشارکت معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، برگزار نمود.
در ابتدای مراسم از آقای دکتر ظهرابی، معاونت محترم محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دعوت شد، تا در جایگاه تشریف آورده و سخنرانی فرمایند.
ایشان ضمن عرض احترام به حضار اذعان داشتند که، با وجود خروجی‌های مثبت و کم‌نظیری که در طی سالیان اخیر به‌دست آمده است، همچنان اصرار و تاکید بر روش‌های قدیمی حفاظتی در بخشی از بدنه سازمان، جامعه، دانشگاهیان و متخصصان وجود دارد که بایستی در یک فضای تعاملی به سمت و سوی تفاهم‌سازی با مجموعه‌های مذکور حرکت نمود. کلیه دیدگاه‌ها در حیطه حفاظت و بهره‌برداری پایدار قابل احترام هستند، اما بایستی مسیری را که جهان پیموده است و موفقیت‌آمیز نیز بوده است در پیش گرفت، تا اهداف مورد نظر سازمان حفاظت محیط زیست، محقق گردد. تلاش جمعی جهت ارائه و شفاف‌سازی اقدامات انجام‌شده، برای آماده‌سازی فضای مورد نیاز برای متقاعدسازی و همراه‌نمودن کلیه ذینفعان نیز، ضروری به نظر می‌رسد. تلاش بر این است روش‌های حکمرانی که توسط IUCN ارائه شده است، به صورت تجمعی و در کنارهم مورد توجه قرار گیرند.
سپس از آقای دکتر دانه‌کار، عضو محترم هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، جهت سخنرانی دعوت به عمل آمد.
ایشان ضمن عرض احترام به حضار و خرسندی از برگزاری همایش با موضوع حفاظت مشارکتی، اذعان داشتند که، حفاظت در دنیای امروز به معنای دست‌نزدن نیست، بلکه به معنی درست استفاده نمودن است. مفهوم حفاظت در واقع به‌شکل مدیریت مصرف نمود پیدا کرده است.
در فرآیند مدیریت پایدار سرزمین، شش راهکار بایستی تعقیب شوند که عبارت‌اند از: حساسیت‌سنجی، ظرفیت‌سنجی، پیامدسنجی، سازگارسازی، احیا و بازسازی و مشارکت‌سازی. مشارکت‌سازی در واقع بر تمامی موارد فوق احاطه دارد و بدون آن راهی به سویی نتوان برد.
در دنیای امروز یک شعار مهم وجود دارد و آن نیز این است که، «هرآنچه را می‌خواهید حفاظت کنید، برایش ارزش ایجاد کنید».
در طبقات حفاظت مناطق IUCN، هرچه از طبقه یکم به ششم پیش می‌رویم، حضور انسان و بهره‌برداری خردامندانه بیشتر می‌شود. هدف در این طبقه، حمایت از معیشت سازگار با طبیعت عنوان شده است. امروز روزیست که بایستی، طبقه پنجم IUCN در کشورمان فعال شود.
برنامه‌ریزی و اصول مشارکت‌سازی نبایستی فراموش گردد و چالش‌ها نیز بایستی در جلوی دیدگان قرار گیرند. شفافیت در دسترسی اطلاعات، فرصت برابر برای همگان، احترام به تفاوت‌ها و توزیع عادلانه منافع در مسیر مشارکت، از اصول مشارکت هستند. کمبود منابع، عدم اعتماد، تفاوت در منافع و کمبود ظرفیت‌های محلی از مشکلات گریبان‌گیر حفاظت مشارکتی هستند.
در ادامه نیز از آقای دکتر سالاری، مدیرعامل محترم انجمن ترویج حفاظت و مدیریت پایدار حیات وحش برای خیرمقدم به حضار همایش و سخنرانی دعوت به عمل آمد.
دکتر سالاری هدف از برگزاری همایش درسآموختههای حفاظت مشارکتی را، ارائه مدل‌ها و مکانیزم‌های حفاظتگران در زمینه حفاظت مشارکتی در مناطق مختلف عنوان نمود. وی اظهار داشت که، واضح است که یک مدل و الگو را نمی‌توان به تمامی مناطق تعمیم داد. در این راستا از حفاظتگران درخواست شد که اهداف، وضعیت کنونی منطقه، نحوه تعاملات خود با اشخاص، گروه‌ها و ذینفعان، خروجی پروژه‌های حفاظتی از ابعاد مختلف، چالش‌ها و راهکارهای اتخاذشده در راستای حل آنها و پیشنهادات جهت بهبود مسیر حفاظت مشارکتی را در قالب یک ارائه تخصصی به سمع و نظر حضار همایش برسانند.
در ادامه مراسم از مدعوین درخواست شد تا به ارائه پروژه‌های مرتبط با حفاظت مشارکتی خویش در چارچوب معین، بپردازند.
آقای مهندس معظمی، مدیرعامل محترم انجمن صنفی حفاظتگاه‌های خصوصی حیات وحش
در بحث حفاظت مشارکتی، موضوع شفاف‌سازی بسیار حائز اهمیت است. حفاظت مشارکتی می‌تواند نقش به‌سزایی در اقتدار ملی و ایجاد وحدت ملی بین جوامع محلی و دولت، ایفا نماید.
انجمن صنفی کارفرمایی حفاظتگاه‌های خصوصی حیات وحش در سال 1401، فعالیت‌های خویش را به صورت رسمی با ثبت در وزارت تعاون آغاز نمود. این انجمن شامل سه بخش، مراکز تکثیر و پرورش، شکارگاه‌های خصوصی و قرق‌های اختصاصی می‌باشد. اهداف این انجمن عبارت‌اند از: فراهم نمودن بستر همکاری بین اشخاص علاقه‌مند در بخش غیردولتی، هدفمندنمودن و هم‌افزایی ظرفیت‌های موجود به منظور افزایش ظرفیت ملی جهت حفظ تنوع زیستی، مشارکت و همکاری با سازمان حفات محیط زیست کشور، اشتغالزایی و کمک به بهره‌برداری خردمندانه از ذخایز طبیعی کشور.
انجمن صنفی در راستای نیل به اهداف خود از جمله همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست، قراردادی جهت حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در محدوده‌ای بین سه منطقه بسیار حساس از جمله پارک‌ملی و منطقه حفاظت‌شده توران، پناهگاه حیات‌وحش میاندشت و پناهگاه حیات‌وحش خوش‌ییلاق، امضا نمود. این پروژه تحت عنوان پروژه «یوزکنام» نام گرفته است، یکی از مهمترین تجارب حفاظت مشارکتی است که بر اساس این طرح، 450000 هکتار از اراضی بین سه محدوده کلیدی، تحت مدیریت و حفاظت قرار گرفت. پایش این منطقه به صورت منظم انجام می‌شود. 10 نفر نیز حفاظت فیزیکی را در منطقه عهده‌دار هستند. امید است که، با بررسی منابع، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی، همکاری با اساتید محترم دانشگاه‌ها و بهره‌مندی از تجارب ملی و بین‌المللی بتوان شناسنامه مناسبی برای این اقدام مهم ایجاد نمود.
آقای مهندس اسکندری، مدیرعامل محترم موسسه حافظان حیات وحش شیردال
بر اساس برنامه‌عملی (Action plan) که در سال 2015 برای حفاظت از گوزن زرد ایرانی در کشور تهیه و تنظیم شد، برنامه‌ریزی جهت انتخاب برخی از زیستگاه‌های تاریخی گوزن زرد جهت معرفی مجدد در دستور کار قرار گرفت. منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش دز و کرخه در استان خوزستان، به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌ها جهت پیشبرد استراتژی انتخاب گردید. در سال 1396، دو راس ماده و یک راس گوزن‌زرد ایرانی نر در منطقه رهاسازی شد. در سال 1398 نیز 17 راس به بیشه‌زارهای منطقه رهاسازی گردید.
در سال 1400، پروپوزالی جهت مدیریت و حفاظت این زیرگونه ارزشمند تهیه شد و به SGP ارائه و مورد پذیرش قرار گرفت. مشارکت جوامع بومی و محلی یکی از مهمترین استراتژی‌های حفاظتی پروژه مذکور بود. در طی این مدت 19 سفر طی 180 روز به منطقه انجام شده است. 12 روستا در اطراف دز جهت آموزش و همکاری جوامع بومی و محلی انتخاب شد و آموزش در راستای آگاه‌سازی و توانمندسازی صورت گرفت. خوشبختانه جامعه هدف از پذیرش و همیاری بسیار بالایی برخوردار بودند. کسب اطلاعات از سطح آگاهی بومیان و آموزش متناسب با آن، اعتمادسازی، شناخت دقیق‌تر مردم و مشکلات معیشتی و شناسایی و همراهی ذینفعان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که همواره مورد توجه تیم قرار داشت. کارگاه‌های آموزشی متعددی با عناوین متنوعی برای محیط‌بانان، شیوخ منطقه، بانوان محترم منطقه، مدارس و دامداران برگزار گردید. احیای پوشش گیاهی منطقه به کمک بومیان منطقه یکی از تاثیرگذارترین اقداماتی بود که جهت احیای زیستگاه صورت گرفت. اکنون جوامع محلی خود به صورت خود جوش در حفاظت از گوزن زرد ایرانی در منطقه مشارکت دارند و نقش بسیار مهمی در این امر مهم ایفا می‌کنند.
آقای مهندس ابولقاسمی، مدیرعامل محترم انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان
توانمندسازی و دخیل‌نمودن ذینفعان در تصمیم‌گیری و امور اجرایی، بخش مهم تعریف مشارکت را شکل می‌دهد. در سال 1387، گروهی 15 نفره از شکارچیان در رفسنجان در یک گردهمایی به نگرانی‌های حاصله از کاهش جمعیت حیات وحش منطقه منصورآباد رفسنجان و شناسایی عوامل تهدید پرداختند و پیرو آن عهدنامه‌ای تنظیم گردید تا از شکار سمداران در منطقه جلوگیری شود و اقدامات لازم جهت احیای زیستگاه و حیات وحش صورت گیرد و به امضای اعضا رسید. این گروه، تیم خود را با متخصصان حفاظت حیات وحش، ماموران حفاظتی و همینطور حامیان مالی جهت پیشبرد اقدامات حفاظتی روزبه‌‌روز گسترده‌تر نمود. در واقع طی این اقدام، کلیه ذینفعان شناسایی شدند و در بهترین حالت در قالب یک تیم در کنارهم قرار گرفتند. در سال 1390، گروه تحت عنوان انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان ثبت ملی گردید. حفاظتگاه مردمی منصورآباد با 126000 هکتار یکی از پرتعارض‌ترین مناطق در ایران به شمار می‌رفته است، که تلاش جمعی منجر به حل چالش‌ها یکی پس از دیگری گردیده است.
آموزش داوطلبانه کودکان توسط تیمی متشکل از دانشگاهیان و نیز گروه دوچرخه‌سواری و برنامه‌های اجرایی آنها در سه‌شنبه‌های بدون خودرو، دو بازوی مهم انجمن طی این سالها بوده‌اند که در گسترش فرهنگ محیط‌زیستی بسیار تاثیرگذار بوده‌اند. علاوه‌براین، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم و به‌کارگیری بومیان منطقه نیز طی سالیان اخیر بسیار مورد توجه بوده است.
شفافیت و حفظ حقوق ذینفعان از عوامل تاثیرگذار بر موفقیت این حفاظتگاه و نائل‌شدن آن به جایگاه کنونی است. به رسمیت شناختن قرق‌ها یکی از اقداماتی است که سازمان بایستی در خصوص آن اقدام لازم و فوری را در نظر داشته باشد.
آقای دکتر ایران‌نژاد، عضو محترم هیئت علمی دانشگاه یزد
مرکز تکثیر و پرورش حیات‌وحش پردیس ناب پاریز با هدف احیای زیستگاه و حیات‌وحش منطقه پاریز کرمان پایه‌گذاری شده است.اهداف این مرکز عبارت‌اند از: تکثیر و پرورش گونه‌های پستاندار وحشی با اولویت قوچومیش و آهو، بسترسازی مناسب جهت ایجاد مرکز آموزشی و پژوهشی حفاظت از تنوع زیستی منطقه پاریز، تدارک محیط مناسب جهت ارائه آموزش‌های محیط زیستی برای دانش آموزان، دانشجویان و طبیعت‌گردان، انجام پژوهش‌های مرتبط با تکثیر در اسارت، تهیه و تدارک محیط و فضای مناسب برای تدوین مستندهای علمی مرتبط با طبیعت و حیات وحش و ایجاد کانون توسعه اکوتوریسم در منطقه. منطقه مذکور تنوع بی‌نظیری از گونه‌های جانوری و گیاهی را در خود پناه داده است. احیای پوشش گیاهی منطقه با استفاده از گیاهان بومی از جمله مهمترین اقداماتی بوده است که در طی سالیان اخیر صورت گرفته است. اکنون طی اقدامات صورت گرفته، منطقه جمعیت مناسبی از آهو، قوچومیش و مرال را داراست و به عنوانی مرکزی برای آموزش دانشجویان، بسیار مفید واقع شده است.
آقای مهندس رضایی، عضو محترم هیئت مدیره انجمن پایشگران زمین و زندگی علامرودشت
منطقه‌شکارممنوع کوه هوا در در جنوب شرقی استان فارس واقع شده است. بر اساس مطالعات موسسه حیات وحش میراث پارسیان، وضعیت حیات وحش منطقه سیر نزولی داشته است. از عوامل تهدید این منطقه میتوان به تخریب زیستگاه، شکار غیرمجاز و چرای بی‌رویه دام اشاره نمود. انجمن پایشگران زمین و زندگی در سال 1391 اقدامات حفاظتی خود را برای این منطقه آغاز نمود. در آغاز فعالیت، جمعیت زوج‌سمان منطقه در شرایط بسیار نامطلوبی قرار داشت. تهیه محتواهای آموزشی در قالب بنر برای محدوده شهری و آموزش دانش‌آموزان از اهم فعالیت‌های این انجمن بوده است. کمبود نیرو حفاظتی، خشکسالی شدید، عدم آگاهی جوامع محلی پیرامون ارزش حیات وحش و کمبود امکانات از مهمترین چالش‌های کوه هوا هستند. نیروی انسانی مورد نیاز جهت حفاظت فیزیکی از منطقه از طریق مشارکت بومیان تامین گردید. رشد جمعیت سمداران منطقه، افزایش امنیت منطقه، اشتغالزایی و افزایش سطح آگاهی بومیان در رابطه با حیات وحش منطقه و ارزش حفاظتی آن، از مهمترین دستاوردهای پروژه حفاظتی مشارکتی کوه هوا بوده است.
آقای مهندس مولایی، عضو محترم هیئت مدیره انجمن سبزگستران پاقلات
انجمن سبزگستران پاقلات فعالیت خویش را از سال 1382، در جنوب فارس در روستای پاقلات آغاز نموده است. این انجمن تلاش نمود تا از حداکثر ظرفیت موجود جوامع محلی در حفاظت منطقه بهره ببرد و مفهوم حفاظت مشارکتی را محقق سازد. شناسایی ذینفعان، از مهمترین گام‌ها در حفاظت منطقه بوده است. ایجاد صندوق نذر طبیعت توسط شکارچیان قانونمند، یکی از مهمترین اقدامات جهت تامین مالی برای اجرای ملزومات حفاظتی بود. آموزش دانش‌آموزان جهت ارتقای سطح دانش محیط‌زیست نیز از دیگر اقدامات این انجمن بوده است. ارتباط سازی، تعامل و جلب اعتماد از مهمترین عوامل در مشارکتدادن جوامع بومی و محلی در امر حفاظت است. به نظر می‌رسد، ایجاد بستر لازم در خصوص ایجاد فضای مشاوره در ادارات استان و مشاوره متخلفین و آگاه‌سازی آنها، می‌تواند راهکاری مناسب جهت توسعه فرهنگ محیط زیستی باشد. چنانچه سازمان محیط زیست قوانین و مقرارت لازم برای حمل اسلحه توسط شکارچیان تدوین و اجرا نماید، میتوان انتظار کاهش تخلفات مرتبط با شکار را داشت.
آقای مهندس تیموری، ریاست اسبق محترم پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان در مرز سیاسی سه استان واقع گردیده و اقوام مختلف در حاشیه آن مسکون هستند. این منطقه تنوع بی‌نظیری از پنج رده پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیان در خود پناه داده است. رویکرد حفاظتی بدون مشارکت جوامع محلی، تعارضات شدید و کاهش جمعیت حیات وحش را در پی داشت و نیاز به بازنگری در رویکرد حفاظتی را در این منطقه برجسته ساخت. پارک ملی گلستان اولین منطقه حفاظت‌شده در ایران بود که در سال 1396 توسط شورای راهبری با مشارکت مسئولین دولتی، نمایندگان مردم محلی و متخصصان غیردولتی کار خود را در امر حفاظت آغاز نمود. در ابتدای امر حدود 30 نفر آتش‌بان از سال 1396 به صورت داوطلبانه و از سال 1399 طبق قرارداد منعقد شده با اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان، در پارک ملی گلستان مشغول به خدمت هستند. طی این اقدام، میانگین فاصله گشت‌زنی روزانه حدود 148 کیلومتر در روز انجامید. تعداد تخلفات شکار تفاوت معناداری یافت. مساحت سوخته‌شده رو به کاهش یافت، که علت اصلی آن نیز هوشیاری و اطفاء به موقع آتش توسط محیط‌بانان و آتش‌بانان پارک بوده است. جمعیت سمداران منطقه از جمله قوچومیش، کل‌وبز، آهو و مرال و … رشد قابل توجهی یافت. با تقویت معیشت جوامع محلی از راه‌های سازگار با طبیعت، همه‌جانبه‌نگری در جامعه و همکاری نهادهای گوناگون، آموزش همگانی و آموزش نیروی متخصص، انعکاس و انتشار تجربه‌های موفق و بهره‌برداری پایدار از منابع زیستی، میتوان امید داشت که حفاظت پایدار شکل گیرد.
در ادامه از جناب آقای مهندس عظیمی‌نیا، رئیس هیئت مدیره محترم انجمن ترویج حفاظت و مدیریت پایدار حیات وحش دعوت شد تا ضمن سخنرانی، از اعضای CIC ایران نیز جهت اعطای جایزه مارخور دعوت به عمل آورد.
آقای مهندس عظیمی‌نیا، در سخنرانی خویش ضمن قدردانی از معاونت محترم محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست جهت همکاری و همراهی در برگزاری همایش، اذعان داشتند که علیرغم مخالفت‌های بسیار از سوی جوامع علمی و عموم و چالش‌های بسیار حفاظتگاه‌های مردمی منصورآباد، این منطقه اکنون باعث افتخار ایران گردیده است. خوشبختانه مدیران اکنون سازمان حفاظت محیط زیست کشور، حفاظت مشارکتی را پذیرفته‌اند و این موضوع از ارزش بالایی برخوردار است.
اعطای جایزه مارخور به حفاظتگاه مردمی منصورآباد رفسنجان
شورای جهانی شکار و حفاظت حیات وحش (CIC)، در نظر داشته است که جایزه مارخور را در کنفرانس تنوع زیستی سازمان ملل (COP16)، به پروژه‌ای که حفاظت از تنوع زیستی را با معیشت جوامع بومی و محلی از طریق بهره‌برداری پایدار، تلفیق و عملی می‌سازد، اعطا نماید. حفاظتگاه مردمی منصورآباد رفسنجان، منطقه‌ای با ۱۲۶۰۰۰ هکتار وسعت در شهرستان رفسنجان ستان کرمان است، که شناسایی و حفاظت از آن توسط انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان که طیف وسیعی از حفاظتگران، شکارچیان و جوامع بومی و محلی هستند، آغاز شد. بر اساس بازدیدهای میدانی اعضای CIC از منطقه و گزارشات به‌دست آمده از خروجی‌های پروژه حفاظتی از ابعاد مختلف، شورای جهانی شکار و حفاظت حیات‌وحش در کنفرانس تنوع زیستی سازمان ملل، جایزه مارخور را به این حفاظتگاه‌مردمی اعطا نمود. در همایش درسآموختههای حفاظت مشارکتی از انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان، تقدیر به عمل آمد و مراسم اعطای جایزه مارخور به عزیزان انجمن دوستداران طبیعت رفسنجان توسط اعضای CIC ایران، برگزار گردید.
در انتهای همایش نیز، از جناب آقای دکتر ظهرابی و جناب آقای دکتر دانه‌کار جهت پاسخگویی به سوالات حضار و شرکت‌کنندگان آنلاین پاسخ دهند.
