چندی پیش آمارهایی از سوی کارشناسان حیات وحش ایران در خصوص سرشماری وحوش پارک ملی کلاه قاضی منتشر شده است که حاکی از کاهش چشمگیر جمعیت حیات‌وحش منطقه بوده است.
«دکتر عبدالله سالاری» کارشناس حیات‌وحش، معتقد است سرشماری کامل حیات‌وحش گرچه امکان‌پذیر نیست، ولی میتوان تلاش کرد تا تخمین دقیق از جمعیت گونه‌های مختلف به‌دست آورد. «با به‌دست آوردن آمار دقیق میتوان تأثیر رخدادهای گوناگون نظیر شرایط آب‌‌وهوایی، بیماری، برداشت غیرقانونی و … را به‌دست آورد و از آنها برای مدیریت حیات‌وحش بهره گرفت». از نظر وی، کاربرد دیگر آمار دقیق و نزدیک به واقعیت برای مدیران، در برآورد پروانه شکار است؛ اینکه در هر منطقه‌‌ای به چه میزان گونه‌های قابل بهره‌برداری وجود دارد.
در جهان و به‌تبع آن در ایران روش‌های مختلفی برای سرشماری از گذشته تاکنون وجود داشته است. «ما در ایران از روشی استفاده می‌کنیم که اساس آن مشاهده است. مشاهده‌گر مسیرهای مشخصی را طی و مشاهداتش را ثبت می‌کند، درنهایت نیز آمارها جمع‌آوری می‌شوند. با‌این‌حال، من تاکنون سراغ ندارم که نتایج سرشماری‌ها با نرم‌افزارهای تخصصی تحلیل شده باشد و براساس آنها اقدامی صورت گیرد».
به‌گفته دکتر سالاری، سرشماری در ایران به مهارت مشاهده‌گر اتکا دارد. «اگر مشاهده‌گر مهارت یا تلاش کافی نداشته باشد، احتمال دیدن گونه کاهش پیدا می‌کند. علاوه‌براین، زمان درنظرگرفته‌شده برای سرشماری نیز اهمیت زیادی دارد و باعث تغییر در آمارها میشود».
اینکه مسیرهای پیاده‌روی یا مشاهده بر چه اساسی طراح شده‌اند یا چه فصلی برای سرشماری در نظر گرفته شده، از دیگر مواردی است که به‌نظر دکتر سالاری باید مورد توجه قرار گیرد. «در زمان‌هایی مانند فصل مستی گونه‌ها، احتمال مشاهده گونه‌های پنهان‌کار بیشتر است. همچنین، در زمان برودت هوا و بارش برف، حیات‌وحش از ارتفاعات برای تأمین غذا پایین می‌آیند. به‌این‌ترتیب، مسیرهای رو به آفتاب محل‌های مناسبی برای مشاهده گونه‌های علف‌خوار است».
وی در ادامه سخنان خود، به سرشماری‌های انجام‌شده در استان اصفهان اشاره می‌کند که بیانگر کاهش جمعیت حیات‌وحش بودند و می‌گوید «براساس بررسی‌هایی که داشتم تلاش قابل‌توجهی برای مشاهده حیات‌وحش انجام نشد. سرشماری در ساعت ۹ صبح تا یک بعدازظهر انجام شده که طبیعی است با خطا همراه باشد».
از نظر این کارشناس، «باید سرشماری حیات‌وحش به‌شکل متناوب و در مسیرهای یکسان در طول سال انجام شود تا بتوان مقایسه آماری انجام داد. ضمن اینکه باید از تکنولوژی روز نیز بهره گرفت. در دنیا روش‌های جدید سرشماری استفاده میشود که نمونه آنها بهره‌گیری از پهپادها یا دوربین‌های تله‌ای است که خطای مشاهده‌گر را به حداقل می‌رساند. علاوه‌براین، نرم‌افزارهای تخصصی و هوش مصنوعی با شناسایی و تفکیک گونه‌هایی که به‌لحاظ هم شباهت دارند، آمار دقیق‌تری به ما ارائه می‌دهند».
سالاری بر استفاده از تکنولوژی برای سرشماری‌ها در ایران تأکید دارد. «ما باید به‌سمت تکنولوژی برای سرشماری حیات‌وحش برویم و بررسی‌های خود را پژوهش‌محور کنیم. درنهایت نیز باید این داده‌های خام به‌جای خاک خوردن در قفسه کتابخانه، برای مدیریت مناطق، مورد استفاده سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرند.
او مشارکت جامعه محلی به‌ویژه شکارچیان بومی را یکی از عوامل رسیدن به مقوله حفاظت مشارکتی می‌داند؛ هرچند که اغلب مدیران سازمان حفاظت محیط زیست همچنان در این باره تردید دارند. «دو سال پیش برای سرشماری در استان تهران برنامه‌ریزی کردیم که از بومی‌ها و شکارچی‌ها کمک بگیریم؛ آنها، هم دوربین‌کش‌های خوبی هستند و هم شناخت خوبی از مناطق دارند که میشود از آن برای حفاظت بهره گرفت. در پارک ملی گلستان این رویه جواب داد و برخی همیاران، شکارچیان سابق هستند. با‌وجود این تجربه موفق، اداره‌کل حفاظت محیط زیست تهران با این گزاره موافق نکرد. استدلالشان هم این بود که شکارچی‌ها می‌خواهند راه و چاه را یاد بگیرند و بعد وارد مناطق شوند. تا زمانی که این تفکر در سازمان حفاظت محیط زیست وجود داشته باشد، راه به جایی نخواهیم برد…».
